Raket duyguları, bir bireyin çocukluk döneminde öğrendiği ve stresle başa çıkmak amacıyla geliştirdiği ancak zamanla uyumsuz hale gelen duygusal tepkilerdir. Transaksiyonel Analize göre duygularımız; otantik duygular ve otantik duygularımızdan dönüştürdüğümüz raket duygular olmak üzere ikiye ayrılır. Bu makalede, otantik duyguları kısaca tanımlayacak ve raket duyguların kökenleri, etkileri ve bunlarla başa çıkma stratejileri üzerine odaklanacağız.
 

Otantik (Temel) Duygular

Otantik duygu, şimdi ve burada hissettiğimiz, durumla uyumlu ve ihtiyacımızı karşılayan “gerçeğe uyumlu” duygu olarak tanımlanır. Transaksiyonel analize göre 4 otantik duygu vardır: korku, coşku (mutluluk), üzüntü ve öfke. Diğer tüm duygular bu 4 temel duygudan türemiştir ve tüm duyguların temel bir işlevi vardır. Şimdi bu duyguların işlevlerini kısaca ele alalım. Bizim için tehdit edici bir durumla karşılaştığımızda “savaş ya da kaç” tepkisi verebilmemizi sağlayan temel duygu korkudur. Diğer tüm temel duygulardan farklı olarak bu duygunun işlevi bizi hayatta tutmaktır. Başımıza güzel bir olay geldiğinde coşku ve bir kayıp yaşadığımızda üzüntü hissederiz. Coşku ve üzüntü birbirinin tam zıttı olmakla beraber her ikisi de yaşadığımız olayların bizim için önemini ve bizde neler uyandırdığını ifade eden oldukça güçlü duygulardır. Son temel duygumuz olan öfkeye baktığımızda bu duygu başlangıçta istenmeyen ve zararlı bir duygu gibi görünebilir fakat öfkenin en önemli işlevi sınır çizmektir. Alanımızın ihlal edildiğini, haksızlığa ve saygısızlığa uğradığımızı düşündüğümüzde öfkeleniriz. Öfke kendimizi korumanın, diğer insanlarla ilişkilerimizin sınırlarını belirlemenin ve varlığımızı olduğumuz gibi sürdürebilmenin bir sağlayıcısıdır. Bu dört temel duygu, yerinde, optimum düzeyde ve duruma uygun olarak hissedildiğinde iyi oluşumuz için oldukça faydalıdır. Fakat bazen biz bu duyguları yaşadığımız durumdan bağımsız ve gerçeğe uygun olmayan bir şekilde hissetmeye devam ederiz. Hissettiğimiz bu duygular artık otantik duygular değil bir başa çıkma stratejisi olarak geliştirdiğimiz raket duygulardır. Gelin raket duygulara biraz daha yakından bakalım. 
 

Raket Duyguların Kökenleri

Raket duygular, genellikle çocukluk döneminde yaşanan stresli ve travmatik olaylarla başa çıkmak için geliştirilen duygulardır. Bu duygusal tepkiler, bireyin o dönemde kullanmaya başladığı bir tür savunma mekanizması olarak ortaya çıkar. Örneğin, sürekli eleştirilen bir çocuk, eleştirildiği için üzülüp ağlayabilir veya içine kapanabilir fakat bu durum çevresi tarafından kabul görmediğinde “üzülme, ağlama” gibi tepkiler aldığında veya üzüntüsüyle kimse ilgilenmediğinde üzülmenin kendisine yasak olduğuna dair bir inanç geliştirir. Duygusunu bir şekilde ifade etmek zorunda olan çocuk üzüntü yerine gösterebileceği ve çevresinden kabul göreceği başka bir duyguya yönelir. Üzüntünün yasaklandığı durumlarda çoğunlukla alternatif olarak üretilen raket duygu öfkedir. Her yaptığı eleştirilen, bu duruma üzülen ama üzüldüğü zaman bile eleştirilen çocuk zamanla bu duyguyu öfke olarak ifade etmeye başlar ve öfkesinin kabul görüp görmediğini inceler. Örneğin öfkelenip okulda kavga eder veya evde kardeşine zarar verir. Bu davranışları sergilediğinde ailesi onun öfkesini anlamaya çalışıyorsa, onunla hiç ilgilenmediği kadar ilgilenmeye başlıyorsa çocuk için kabul görmenin yolu artık “öfkelenmek” olur ve bu duygu favori duygusu haline gelir. Bu duygusal tepkiler zamanla otomatikleşir ve yetişkinlikte de devam edebilir. Küçük bir çocukken işine yarayan ve istediği ilgiyi görmeyi başaran çocuk öfkeli bir yetişkin olduğunda maalesef artık bu duygunun işe yaramadığını fark eder fakat otantik duygusuna (üzüntüye) o kadar uzaklaşmıştır ki neden öfkelendiğini, duygularını nasıl ifade edeceğini ve daha sağlıklı bir ilişki kurmanın yollarını keşfedemez. 
 

Raket Duyguların Olumsuz Etkileri

 

Uyumsuz Davranışlar

Raket duygular duruma uyumsuz olarak ortaya çıktığı için, bireyin problem çözme kapasitesini etkileyerek, uyumsuz davranışlara neden olabilir. Bu tepkiler genellikle sorunları çözmek yerine, problemleri derinleştirebilir ve ilişkileri olumsuz etkileyebilir. 
 

Stres ve Anksiyete

Raket duygular, kökeni fark edilmediği ve yetişkin döneminde hala bir stresle başa çıkma stratejisi olarak kullanıldığında, bireyin genel duygusal dengesini bozabilir ve kronik stres veya anksiyete sorunlarına yol açabilir. 
 

İlişki Zorlukları

Sürekli favori duygusunu yaşayan birey, diğer duygularıyla temas etmekte zorlanabilir ve ilişkide olduğu kişilerin duygularını anlamakta güçlük çekebilir. Otomatikleşmiş bu duygusal tepkiler, kişilerarası ilişkilerde büyük problemlere hatta ilişkilerin bitmesine yol açabilir ve bireyi yalnızlaştırabilir. 

 

Raket Duyguları Fark Etmek ve Otantik Duygulara Ulaşmak

 

Farkındalık Geliştirme

Raket duygularının farkına varmak, ilk adımdır. Bireyler, bu otomatik tepkileri tanıyarak, duygusal süreçlerini anlama ve değiştirme yolunda önemli bir adım atmış olurlar. Bunun için kendinize şu soruları sorabilirsiniz: “Bu duygunun benim için işlevi ne?”, “Kendimi başka hangi durumlarda böyle hissediyorum?”, “Bu hissi ne sıklıkla yaşıyorum?”, “Çocukken bu duyguyu sık sık hissettiğim olur muydu ve hissettiğimde ne yapardım?”.
 

Alternatif Tepkiler Geliştirme

Bilinçli bir şekilde, stresli durumlarla başa çıkmak için alternatif duygusal tepkiler geliştirmek önemlidir. Çok küçük yaşlardan itibaren yaşadığımız ve otomatik olarak hale gelen bu duygulara alternatif duygular üretmek elbette çok kolay olmayacaktır. Fakat ilk adım olan duygu farkındalığına ulaştıktan ve otantik duygumuzu keşfettikten sonra bu duyguyu sağlıklı bir şekilde ifade etmenin yollarını öğrenebiliriz. Otantik duygunuzu ifade edebilmek için kendinize şu soruları sorabilirsiniz: “Hissettiğim bu duyguyu hangi kelimelerle ifade edebilirim?”, “Bu duyguyu hissedersem ve gösterirsem ne olur?”. Otantik duygunuzu fark ettiğinizde ve o duyguyu da hissetmeye hakkınız olduğunu bildiğinizde kendinizle ve çevrenizle daha sağlıklı ilişkiler kurabilmek için çok büyük bir adım atacaksınız. 
 

Profesyonel Yardım Alma

Raket duyguları ayırt etme ve bu duygular yerine otantik duygularınızı keşfederek duygusal farkındalığınızı arttırma sürecinizde profesyonel yardım almak, terapist rehberliğinde geçmiş yaşantılarınızı irdelemek ve sağlıklı başa çıkma stratejilerini öğrenmek için oldukça önemli olabilir. Bu süreçte size destek olabilecek deneyimli psikoterapistlerimize buradan ulaşabilirsiniz. 
 

Sonuç

Raket duygular, geçmişin izlerini taşıyan ve zaman içinde bireyin yaşamını olumsuz etkileyerek kendisiyle ve çevresindekilerle ilişkilerine zarar veren önemli bir konsepttir. Ancak farkındalık, alternatif tepkiler geliştirme ve profesyonel destek ile bireyler bu otomatikleşmiş duygusal tepkilerle başa çıkabilir ve daha sağlıklı, tatmin edici ilişkiler kurabilirler. Bu tatmin edici düzeyi yakalamak için de Transaksiyonel Analiz Eğitimleri serimiz ile ilgilenebilir ve TA (transaksiyonel analiz) tabanlı raket duygular hakkında eğitim alabilirsiniz.